“Người mù nhìn thấy gì?” là câu hỏi thú vị, đưa chúng ta vào thế giới khác biệt của những người thiếu đi thị giác. Đối với người mù, việc cảm nhận môi trường xung quanh không phụ thuộc vào hình ảnh, mà dựa vào các giác quan khác như thính giác, xúc giác, khứu giác và cả cảm giác không gian. Tìm hiểu cách người mù sử dụng những giác quan này giúp chúng ta hiểu sâu hơn về cách họ định hướng và tương tác với thế giới trong cuộc sống hàng ngày.
Các loại mù lòa
Mù lòa là tình trạng suy giảm thị lực nghiêm trọng đến mức không thể khắc phục bằng kính, kính áp tròng, thuốc men hoặc phẫu thuật. Điều này bao gồm không chỉ khả năng đọc biểu đồ thị lực mà còn nhiều dạng mất thị lực khác nhau, từ suy giảm nhẹ đến mất hoàn toàn thị lực. Dưới đây là các loại mù lòa phổ biến:
Mù hoàn toàn
Mù hoàn toàn là tình trạng mất thị lực hoàn toàn, không nhìn thấy ánh sáng hay bất kỳ hình ảnh nào. Các bác sĩ gọi tình trạng này là “NLP” (No Light Perception), tức là không có khả năng nhận biết ánh sáng. Mặc dù vậy, số người bị mù hoàn toàn chỉ chiếm khoảng 15% tổng số người bị rối loạn thị lực. Nhóm này bao gồm những người sinh ra đã không có thị lực (mù bẩm sinh) và những người mất thị lực sau này do tai nạn hoặc bệnh lý.
Mù với khả năng nhận thức ánh sáng
Người bị mù với khả năng nhận thức ánh sáng vẫn có thể phân biệt giữa sáng và tối, chẳng hạn như biết được khi nào trời sáng hay tối, hoặc có thể hướng đến nguồn sáng trong một căn phòng tối. Tuy nhiên, dù có khả năng nhận biết ánh sáng, họ vẫn không thể nhìn rõ các vật thể, bất kể chúng có lớn hay gần đến mức nào. Tầm nhìn của họ bị giới hạn nghiêm ngặt, chỉ cho phép phân biệt sự hiện diện của ánh sáng mà không thể nhận dạng vật thể.
Đọc thêm về: Tại sao những cặp song sinh giống hệt nhau lại không có dấu vân tay giống nhau?
Một số nguyên nhân phổ biến gây ra thị lực kém
Thị lực kém có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ bệnh lý mắt đến các vấn đề di truyền hoặc do tuổi tác. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến gây ra suy giảm thị lực nghiêm trọng:
Thoái hóa điểm vàng
Thoái hóa điểm vàng là bệnh ảnh hưởng đến thị lực trung tâm, phần quan trọng nhất để nhìn chi tiết. Khi bị thoái hóa điểm vàng, cả hai mắt thường có thị lực dưới 20/200 trên biểu đồ, mặc dù tầm nhìn bên vẫn có thể duy trì. Bệnh này thường xảy ra ở người cao tuổi và là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mất thị lực không thể điều trị.
Đục thủy tinh thể
Đục thủy tinh thể là tình trạng thủy tinh thể trong mắt bị mờ, ngăn ánh sáng đi qua và làm suy giảm thị lực. Khi đục thủy tinh thể trở nên nghiêm trọng, thị lực có thể giảm dưới 20/200. Tuy nhiên, đây là một trong những nguyên nhân có thể điều trị hiệu quả qua phẫu thuật, giúp khôi phục thị lực đáng kể.
Bệnh võng mạc tiểu đường
Bệnh võng mạc tiểu đường xảy ra khi các mạch máu ở võng mạc bị tổn thương do đường huyết cao trong máu, dẫn đến sưng, chảy máu hoặc thậm chí bong võng mạc. Bệnh này có thể gây mất thị lực nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời và là một biến chứng phổ biến ở những người mắc bệnh tiểu đường.
Bệnh tăng nhãn áp
Bệnh tăng nhãn áp là do áp lực trong mắt tăng cao, gây tổn thương dây thần kinh thị giác và dẫn đến mất thị lực ngoại vi. Bệnh này thường không gây triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, nhưng nếu không điều trị, nó có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn và cuối cùng là mù lòa.
Viêm võng mạc sắc tố
Viêm võng mạc sắc tố là một tình trạng di truyền làm suy giảm thị lực và gây ra hiện tượng nhìn đường hầm, trong đó người bệnh chỉ nhìn thấy qua một vùng nhỏ ở trung tâm. Ngay cả khi vùng thị lực trung tâm đạt mức 20/20, người mắc viêm võng mạc sắc tố vẫn có thể được xem là mù hợp pháp do mất thị lực ngoại vi nghiêm trọng.
Mất thị lực là một tình trạng khác biệt đối với mỗi cá nhân, ngay cả khi họ mắc cùng một bệnh lý. Hai người cùng bị thoái hóa điểm vàng và có thị lực 20/200 cũng có thể trải nghiệm thị lực khác nhau do sự khác biệt trong tình trạng của từng mắt và cách mà não xử lý hình ảnh. Điều này cho thấy rằng mất thị lực là một trạng thái phức tạp, đòi hỏi các biện pháp hỗ trợ và điều trị riêng biệt cho từng cá nhân.
Xem thên: Đột biến là gì?
Người mù nhìn thấy gì trong giấc mơ?
Cách một người mù trải nghiệm giấc mơ phụ thuộc nhiều vào việc họ mất thị lực như thế nào và khi nào. Đối với những người sinh ra đã mù, giấc mơ không bao gồm hình ảnh mà được trải nghiệm qua âm thanh, xúc giác, mùi hương, hương vị và các cảm giác khác. Thế giới giấc mơ của họ phong phú nhưng khác biệt, giống như một sự kết hợp của những trải nghiệm cảm giác mà họ đã tích lũy được trong suốt cuộc đời.
Ngược lại, nếu một người đã từng có thị lực rồi mới mất đi, giấc mơ của họ có thể chứa hình ảnh. Họ có thể nhìn thấy những hình ảnh giống như ký ức của mình, thậm chí có thể rõ nét hoặc mờ nhạt tùy thuộc vào giai đoạn thị lực của họ trước khi mất. Những người bị suy giảm thị lực nhưng không hoàn toàn mù (mù hợp pháp) vẫn thường nhìn thấy hình ảnh trong giấc mơ với chất lượng tương đương với tầm nhìn thực tế của họ. Ví dụ, một người mù màu sẽ không tự nhiên nhìn thấy màu sắc mới trong giấc mơ của mình, và một người đã mất thị lực dần dần có thể mơ với độ sắc nét giống như những ngày họ còn nhìn rõ.
Đặc biệt, những người mắc Hội chứng Charles Bonnet (gây ra ảo giác thị giác ở người bị mù) cũng có thể trải nghiệm các hình ảnh đó trong giấc mơ của mình. Điều này cho thấy rằng giấc mơ của người mù vẫn phản ánh rất nhiều từ những ký ức và trải nghiệm thị giác đã có hoặc được tưởng tượng.
Giấc ngủ REM và chuyển động mắt nhanh ở người mù
Một điều thú vị là ở nhiều người mù, chuyển động mắt nhanh (REM) – đặc trưng của giấc ngủ khi mơ – vẫn xảy ra, ngay cả khi họ không có hình ảnh trong giấc mơ. Ở những người bị mù từ khi sinh hoặc mất thị lực khi còn rất nhỏ, chuyển động mắt nhanh có thể không xảy ra, cho thấy REM có sự liên kết với khả năng trải nghiệm hình ảnh.
Nhận thức ánh sáng và thị giác
Dù không nhìn thấy hình ảnh, một số người bị mù vẫn có thể cảm nhận được ánh sáng. Điều này không phải là do thị lực mà nhờ vào các tế bào đặc biệt gọi là tế bào hạch võng mạc nhạy sáng nội tại (ipRGC). Khác với các tế bào que và nón giúp nhìn thấy hình ảnh, các ipRGC phát hiện ánh sáng và gửi tín hiệu đến não nhưng không tạo ra thị giác.
Nhờ vào các tế bào này, một người có thể cảm nhận được sự thay đổi giữa ánh sáng và bóng tối ngay cả khi họ hoàn toàn không có thị lực. Điều này cũng giúp duy trì nhịp sinh học, cho phép họ cảm nhận chu kỳ ngày-đêm một cách tự nhiên.
Trải nghiệm giấc mơ ở người mù là một hiện tượng thú vị và độc đáo, cho thấy cách não bộ con người thích ứng để bù đắp và tận dụng tối đa những giác quan khác trong việc hình thành giấc mơ và nhận thức về thế giới.
Người mù nhìn nhận thế giới như thế nào?
Người mù cảm nhận thế giới xung quanh chủ yếu qua các giác quan khác ngoài thị giác, như xúc giác, thính giác, khứu giác và vị giác. Những giác quan này trở nên nhạy bén hơn, giúp họ hiểu rõ môi trường sống và tương tác với những gì xung quanh một cách hiệu quả. Khả năng sử dụng các giác quan khác này giúp họ định hướng không gian, nhận diện giọng nói và xác định các vật thể cũng như chướng ngại vật thông qua âm thanh và kết cấu.
Những quan niệm sai lầm về trải nghiệm thị giác của người mù
Có nhiều quan niệm sai lầm phổ biến về việc người mù “nhìn thấy” gì. Trái với suy nghĩ của nhiều người, người mù không “nhìn thấy” bóng tối hay khoảng không đen kịt. Thay vào đó, trải nghiệm của họ là sự vắng mặt hoàn toàn của hình ảnh hay kích thích thị giác – không có màu sắc, không có ánh sáng, cũng không có bóng tối như chúng ta hình dung. Việc hiểu đúng về trải nghiệm của người mù có thể giúp mọi người cảm thông và nhận thức chính xác hơn về cuộc sống của họ.
Một số người mù vẫn có khả năng nhận biết ánh sáng, nghĩa là họ có thể cảm nhận được sự hiện diện của ánh sáng nhưng không thể nhìn rõ chi tiết hay hình dạng. Khả năng này có thể khác nhau giữa từng người: có người cảm nhận được ánh sáng mạnh, người khác có thể phân biệt sáng tối.
Mù nhận biết ánh sáng có thể giúp họ định hướng tốt hơn trong không gian, nhận ra sự thay đổi giữa ngày và đêm và xác định các nguồn sáng, điều này hỗ trợ đáng kể trong cuộc sống hàng ngày.
Mắt của người mù mở hay nhắm?
Mắt của người mù có thể mở hoặc nhắm, tùy thuộc vào từng cá nhân và tình trạng mất thị lực. Một số người mù hoàn toàn, không có khả năng nhận biết ánh sáng, có thể nhắm mắt thường xuyên hơn.
Ngược lại, những người bị suy giảm thị lực nhưng vẫn còn khả năng nhận thức ánh sáng thường mở mắt trong môi trường tối hoặc yếu ánh sáng để cố gắng cảm nhận môi trường xung quanh. Trong các trường hợp này, mắt của họ thường mở trong một thời gian ngắn vì phải căng mắt để nhận biết ánh sáng còn lại, dẫn đến mỏi mắt nhanh chóng.
Tại sao người mù lại đeo kính râm?
Nhiều người mù đeo kính râm vì lý do sức khỏe và xã hội. Kính râm giúp bảo vệ mắt nhạy cảm khỏi ánh sáng mặt trời hoặc gió, đặc biệt là với những người bị suy giảm thị lực do đục thủy tinh thể hoặc các bệnh lý mắt khác. Ngoài ra, kính râm cũng giúp che chắn đôi mắt khỏi ánh nhìn của người khác, giúp người đeo cảm thấy tự tin và thoải mái hơn, tránh gây ra sự chú ý không mong muốn.
Tiến bộ trong điều trị mù lòa
Hiện tại, mù lòa chưa thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có những tiến bộ giúp cải thiện thị lực cho người bị suy giảm thị lực. Ví dụ, phẫu thuật laser có thể phục hồi thị lực cho một số trường hợp đục thủy tinh thể. Ngoài ra, công nghệ thị giác nhân tạo đang mở ra hy vọng mới với phương pháp cấy ghép chip điện tử vào võng mạc hoặc sau mắt.
Chip này chuyển đổi hình ảnh thành tín hiệu điện để truyền đến não, cho phép người đeo có thể nhận biết hình ảnh ở mức độ nhất định. Tuy nhiên, công nghệ này vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm và hiện mới chỉ áp dụng cho một số ít bệnh nhân, chưa thể phục hồi thị lực hoàn toàn.
Hiểu về “người mù nhìn thấy gì” không chỉ giúp chúng ta phá bỏ những hiểu lầm mà còn góp phần xây dựng sự đồng cảm và ý thức cộng đồng cao hơn. Người mù có cách nhìn nhận và trải nghiệm cuộc sống khác biệt, tập trung vào những giác quan mà họ phát triển để bù đắp cho thị giác. Qua đó, chúng ta có thể trân trọng những cách thức đặc biệt mà họ sử dụng để hòa nhập và sống độc lập trong xã hội.
